2000 yılı nisanında aramızdan ayrılan Teslim Budak ile Cezmi Kartay Caddesi’nde bulunan Güler kasetçilikte sıkça karşılaşıyor söyleşirdik. 1995 yılında Yar saçını yan taramış adıyla çıkardığı kasete adını verdiği türkünün bağlantısı ‘İnadına inadına’ idi. Bağlantı yenilemelerinin birinde Celal senin inadına diyordu.
Acaba Celal kim türkü Celal adlı birine mi yakılmış gibi sorular Elbette akla gelebilir. Ancak teslim odak'ın kaset firması sahibi Celal Gürer’in stüdyoda karşısındayken doğaçlama olarak hitap etmiş olmalı diye düşündüm. Konuyu Arguvan Türküleri kitabını birlikte hazırladığımız Hüseyin Şahin ile konuştuğumda o da aynı şeyleri düşündüğünü belirterek, “Stüdyoda Celal karşısında ya ona söylemiştir” dedi.
Anlaşıldığı gibi Teslim Budak, ‘Yar Saçını Yan Taramış’ türküsünün bağlantısını yinelerken ‘Celal senin inadına’ diyerek Celal adını katmış. Yıllar sonra türküyü dinleyenler kim bilir nasıl değerlendirmeler yapacaklar, neler düşünecekler?
Yar saçını yan taramış-İnadıma inadıma
Gitmiş elde yar aramış- İnadıma inadıma
Konuyla ilgili bir başka örneği de Hekimhan Hacılar köyünden Kemal Keskin'in altmışlı yıllarda plağa okuduğu ‘Soku Dibinde Kuzu’ türküsünün, ‘Kurban olam komşular yar buradan geçti mi’ dizelerini yakın zamanda birileri, “Kurban olama Arguvan yar buradan geçti mi” biçimde değiştirerek hem Arguvan’ı katmış hem de Arguvan’a mal etmişlerdir (!)
Âşık Vahap Alkan, köyümüz Ballıkaya’nın beş kilometre güneyinde bulunan Başkavak (Mihayil) köyündendir. Altmışlı yılların ikinci yarısından beri tanırım ve evine de gitmiştim O zamanlar Hekimhan Arguvan türkülerini yanı sıra kendi yapıtlarını da çalıp çağırırdı. Onun deyiş duvazimam çalıp söylediğini çoğu kişinin bildiğini sanmıyorum. 1973 yılından beri Almanya'da yaşıyor. Pek çok kez şiirlerini kitap olarak hazırlamamı istiyor ama bir türlü karar veremedi.
Vahap Alkan, “Kuruçay’dan Öte Yana” söz başlı türküde bir yol haritası çizer. Kuruçay Yazıhan, Fethiye, Hasançelebi, Kozdere, Ayranca, Arapgir, Arguvan çemberini dile getirir. Hatta ‘Hele danışak Beböğ’e” diyerek Arguvan’ın Sülmenli köyündeki mizahi kişi Hasan Ali Yücekaya’dan söz eder. Ancak türküyü okuyanlar “Kuruçay’dan öte yana yolum düştü yazıhana” söylemini değiştirmişler Arguvan’ı eklemişlerdir. Yani katmışlardır ve böyle de söylüyorlar...
Âşık Vahap Alkan’ın ‘Etek Sarı’ diye bilinen türküsünde de katma vardır.
Bir gömlek almıştım kolu düğmeli
İnsan sevdiğine boyun eğmeli
Sevince de deste başı sevmeli
Kurban olam Arguvanlı geline
Bu dörtlüğün son iki dizesi “Deli (soyha) gönlüm çirkine bel bağlama/Sevdiğim yar Malatya’yı (Arguvan’ı) değmeli” biçiminde de yinelenerek söylenir.
Türkünün Arguvan ağzı ile ilgisi olmayan ağızlarda-biçimlerde söylendiğini görüyoruz.
“Etek sarı sen etekten sarısan
Kurban olam Beydağı’nın karısan
Sordum o güzele kimin yarısan
Ben sormadan dolu gibi dökiyi” 1
Bu durumda da başka ağızlardan sözcükler katılmıştır.
Ahmet Dinç’ten Açıklama
Abi çok harika, eline sağlık. Ben aslında bu katma meselesine yıllardır kafayı takmışım meğer, ancak bu takıldığım şeyin katma olduğunu bilmeden...
Çok türkü dinlediğim için, birçok türküde sözlerin değiştirildiğini, yerine söyletenin ya da düzenleyenin keyfine göre başka kelimeler, hatta cümleler konulduğunu, öyle ki youtube'dan dinlediğim bir yeni nesil Anadolu rock türküde Âşık Veysel'in türküsünün sözlerinin bile değiştirildiğini, ekleme yapıldığını görmüştüm...
Bir öneride bulunabilirim: Katmalar, usta ozanlar tarafından yapılınca türküye bir renk, yenilik, güç katabiliyor. Ancak günümüzde önüne gelen bunu yapıyor ve bu da genel olarak türkü varlığımıza, mirasımıza zarar veriyor. İş aşırıya kaçırılıp, türkünün aslı yok ediliyor. Yunus, Karacaoğlan, Şah Hatayi, Nesimi gibi birçok ulu ozanın şiirlerinin/ türkülerinin başına bu geliyor. Bazı sözleri bu çağın diline uyarlama, türküyü/şiiri bu devirde olmayan bazı kabul/ret sınırları içine çekme, hatta belki düzenleyenin ya da kişisel tercihine göre yapılıyor. Bu durum usta ozanlarca yapılınca belki bir yere dek kabul edilebilir. Ancak zararları, getirisinden çok: Türkünün/şiirin aslı bozuluyor, yazıldığı/ söylendiği çağın ruhunu tam yansıtmaktan uzaklaştırılıyor, hatta türkünün/ şiirin kime ve hangi yöreye ait olduğu bile belirsizleşiyor. 2
Arguvan Türküleri Kitabımızda Bağlantılar ve Katmalar Üzerine
Bu bölümde Hüseyin Şahin ile birlikte hazırladığımız Arguvan Türküleri/Halk Bilimsel Bir Araştırma kitabımızda katmalar ile ilgili bölümler ve açıklamalara yer alacak.
“Haydi” sözcüğünün son hecesinin (di), bazı söyleyişlerde sözcüğün yerini tuttuğu olur.
“Di gel di gel zalım oy”
“Di geç elin kızı senden yar molur”
“Di hayın yeri”
“Di yeri yeri de hâldan anlamaz”
“Di zalım zalım”
“Di” yerine “de” kullanıldığı da olur.
Bu değişimler daha çok katmalarda yer almaktadır. 3
Değişimler, dönüşümler, katmalar, çıkmalar sözcüklerin kendine özgü bir yapıya kavuşmasını sağlamaktadır. Bu da Arguvan ağzının genel özellikleri olarak belirginleşir. 4
Türkülerde dize, beyit, dörtlük ve şiir bütünlüğü dışında, okuyanlar tarafından katılan sesler vardır. Bu sesler bağlantılar ve katmalar olup; harf, hece, sözcük, cümle, dize ya da dizeler biçiminde türkü girişinde, dörtlük ve dize başlarında, dizelerden/dörtlüklerden sonra, dizelerde, sözcükler arasında bulunur. Uzun havalarda daha çok olmasına karşın kırık havalarda ve karma havalarda da rastlanan bağlantılar ve katmalar; unutma, yineleme, pekiştirme, hitap etme gibi nedenlerle ifade zenginliği ve bütünsellik kazandıran öğelerdir.
Girişlerdeki katmalar daha çok iniltili bir seslenişle başlar. Hatta söyleyenleri coşturmak amacıyla da katmalar yapılır ki; bu bir tür ‘yol gösterme’ biçimidir.“Teeeee-y”, “Ah amaaaan”, “Hı hıııı”, “Öleeeem”, “Ooooy”, “Adaaaam” gibi…
Dörtlük ya da dize başlarında da girişlerdeki gibi katmalara rastlanır. Dizelerden/dörtlüklerden sonraki katmalar çok sayıdadır. Yalnız bir ya da iki sözcükten oluşabildiği gibi bir, iki, üç, dört ve daha çok dizeden oluşan katmalar da vardır. 5
Sözcük aralarındaki katmalar vurgulama, pekiştirme ve yineleme amaçlıdır.
Senden oldu -guzu guzu- senden oldu
Faydası olmadık -da- şöyle bir yârin
Yalınız yolladım -amon (6 kez yineleme) - telli durnayı
Bazı katmalar türkü ile özdeşleşerek ‘türkü adı’ olmuştur.
Kör Kader:
Bağlarına inemedim gazelden-Kör kader
Gide gide yollar senden usandım-Kör kader
Sunam:
Bir gün şu dünyadan göçüp gidersem-Sunam sunam kölen olam
Ülger Doğmasın:
Ben bu yaylaları yaylayamadım
Suları soğuktu da boylamadım
Ülger doğmasın-Sebep oğmasın
Ülkemizin bazı yörelerinde özellikle ağıtlar ve kına türkülerinde birlikte söyleyiş (Koro) vardır. Arguvan yöresi uzun havalarının ise hemen hepsi zaman zaman birlikte söylenebilmektedir. Bu birliktelik daha çok bağlantılar/katmalarda görülür. Toplulukta bulunanlar birkaç saniye farkla katılırlar ve içgüdüsel olarak birliktelik sağlanır; öz bozulmadığı gibi bir tür “kanon” oluşturulur. “Söylemesi senden, ‘tehöğ’ demesi benden” diye halk arasında bilinen söz, halkın katmalara katılma özelliğini gösterir. Bu söz ile “Sen türküyü söyle, ben katmalarda eşlik ederim” denilmek istenir. Diğer yandan, Arguvan havası söylenilmesini isteyenler, “Amanı bol olsun” derler. Türküleri tam olarak bilmeyenler daha çok katmalara katılırlar. Arguvan türkülerini, bağlantılar/katmalar yönünden ülkemizde en zengin türküler olarak değerlendiriyoruz. Halkın kendisini yeniden yeniden türkülere katmasının önemli bir örneğidir Arguvan ezgileri.
Ne demişti ozan? “Ah çekmezsem bu dert beni öldürür.” “Ah” ile “aman” var oldukça türkülerimiz de var olacaktır ve bunları yapısında barındıracaktır. Çünkü bağlantılar ve katmalar, halkımızın duygu ve düşüncelerinin türkülerle birlikte çeşitli seslerle dışavurumunun bir göstergesidir. “Ölem ölem” denilirken bir rahatlama isteği vardır. “Zalım zalım” denilirken kin tutulmaz. “Gel de dutku salacamın ucundan/Düğün bayram gibi savalar beni” derken affedicilik vardır. 6
Katmalar konusunda ise, Arguvan türküleri daha zengindir. Uzun soluklu katmanlarda yinelemeler oldukça boldur. 7
Ek sözcükler (katmalar) Barak havalarında kullanılsa da pek zengin değildir. Paralellik gösteren “Aman”, “Ah” “Ölem” “Adam” “Oooy” “Zalim” gibi sözcüklerdir. “Neneyli” ve “Tama” (n) çok kullanılır (M. TEMİZ: 14 Eylül 1998 Görüşme Notları). Belirlemelerimize göre Barak ezgilerinde daha başka katmalar da bulunmaktadır. Ancak, Arguvan ezgileri ile benzerlik gösterenleri örnek olarak vermek istiyoruz:
Bir, iki, üç, dört, beş ve daha çok dizeli katmalar vardır. Bunlar, var olan katma sözcük ya da dizelerinin yinelenerek ve bir araya getirilerek artırılması yoluyla oluşturulmuştur. Bazı katmalar türküler ile özdeşleşmiş ve türkü adı olmuştur. Kör Kader, Sunam, Kirvem Nolur, Ülger Doğmasın gibi...
Katmaların zaman zaman ezgi sözlerindeki uyaklarla bütünleştiği, zaman zaman da uyak bütünlüğünün dışına çıkıldığı görülür. Ancak bu, ezgi yönünden katmalara bağımsızlık kazandırmaz. Türküleri söyleyenlerin yanında bulunanlardan türkü sözlerini bilenler türküye bazı yerlerinde katılırken, bilmeyenler bağlantılara katılırlar ve coşkuyu artırmak amacıyla, “Tehöööğ”, “Teeey” gibi katmaları dile getirirler. Bazen de “Ah amaaan”, “Hı hııı”, “Iııı” gibi seslenişlerle bir tür ‘yol gösterme’ davranışında bulunurlar. Özetle; bağlantılar ve katmalar, halkın duygu ve düşüncelerini türkülerle birlikte çeşitli seslerle-sözlerle dışavurumunun bir göstergesidir. 9
Profesör Doktor İlhan Başgöz 2008 yılında Türkü adlı kitabında Arguvan türküleri kitabımızda geçen katmalar la ilgili değerlendirme yapmıştı bu bölümden çok yararlandığını belirtmişti. 10
1 Konuyla ilgili olarak bkz: Süleyman ÖZEROL: “Etek sarı sen etekten sarısın”, https://blog.milliyet.com.tr/-etek-sari--sen-etekten-sarisin--/Blog/?BlogNo=449591
2 Ahmet DİNÇ: 1 Kasım 2025 tarihli yazışmamızdan.
3 Arguvan Türküleri/Halkbilimsel Bir Araştırma, Ankara 2023, s.25
4 Adı geçen yapıt, s.27
5 A.g.y. s.35
6 A.g.y: s.36
7 A.g.y: s.181
8 A.g.y: s.190
8 A.g.y: s. 275
9 A.g.y: s. 648
10 S. ÖZEROL: Türkü: Şiir ve Müziğin Kucaklaşması https://incedusunceler.wordpress.com/2008/08/10/turku-siir-ve-muzigin-kucaklasmasi/
Yorum Ekle
Yorumlar (0)
Sizlere daha iyi hizmet sunabilmek adına sitemizde çerez konumlandırmaktayız. Kişisel verileriniz, KVKK ve GDPR
kapsamında toplanıp işlenir. Sitemizi kullanarak, çerezleri kullanmamızı kabul etmiş olacaksınız.
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.
Süleyman ÖZEROL
TÜRKÜLERDE KATMALAR ÜZERİNE
2000 yılı nisanında aramızdan ayrılan Teslim Budak ile Cezmi Kartay Caddesi’nde bulunan Güler kasetçilikte sıkça karşılaşıyor söyleşirdik. 1995 yılında Yar saçını yan taramış adıyla çıkardığı kasete adını verdiği türkünün bağlantısı ‘İnadına inadına’ idi. Bağlantı yenilemelerinin birinde Celal senin inadına diyordu.
Acaba Celal kim türkü Celal adlı birine mi yakılmış gibi sorular Elbette akla gelebilir. Ancak teslim odak'ın kaset firması sahibi Celal Gürer’in stüdyoda karşısındayken doğaçlama olarak hitap etmiş olmalı diye düşündüm. Konuyu Arguvan Türküleri kitabını birlikte hazırladığımız Hüseyin Şahin ile konuştuğumda o da aynı şeyleri düşündüğünü belirterek, “Stüdyoda Celal karşısında ya ona söylemiştir” dedi.
Anlaşıldığı gibi Teslim Budak, ‘Yar Saçını Yan Taramış’ türküsünün bağlantısını yinelerken ‘Celal senin inadına’ diyerek Celal adını katmış. Yıllar sonra türküyü dinleyenler kim bilir nasıl değerlendirmeler yapacaklar, neler düşünecekler?
Yar saçını yan taramış-İnadıma inadıma
Gitmiş elde yar aramış- İnadıma inadıma
Konuyla ilgili bir başka örneği de Hekimhan Hacılar köyünden Kemal Keskin'in altmışlı yıllarda plağa okuduğu ‘Soku Dibinde Kuzu’ türküsünün, ‘Kurban olam komşular yar buradan geçti mi’ dizelerini yakın zamanda birileri, “Kurban olama Arguvan yar buradan geçti mi” biçimde değiştirerek hem Arguvan’ı katmış hem de Arguvan’a mal etmişlerdir (!)
Âşık Vahap Alkan, köyümüz Ballıkaya’nın beş kilometre güneyinde bulunan Başkavak (Mihayil) köyündendir. Altmışlı yılların ikinci yarısından beri tanırım ve evine de gitmiştim O zamanlar Hekimhan Arguvan türkülerini yanı sıra kendi yapıtlarını da çalıp çağırırdı. Onun deyiş duvazimam çalıp söylediğini çoğu kişinin bildiğini sanmıyorum. 1973 yılından beri Almanya'da yaşıyor. Pek çok kez şiirlerini kitap olarak hazırlamamı istiyor ama bir türlü karar veremedi.
Vahap Alkan, “Kuruçay’dan Öte Yana” söz başlı türküde bir yol haritası çizer. Kuruçay Yazıhan, Fethiye, Hasançelebi, Kozdere, Ayranca, Arapgir, Arguvan çemberini dile getirir. Hatta ‘Hele danışak Beböğ’e” diyerek Arguvan’ın Sülmenli köyündeki mizahi kişi Hasan Ali Yücekaya’dan söz eder. Ancak türküyü okuyanlar “Kuruçay’dan öte yana yolum düştü yazıhana” söylemini değiştirmişler Arguvan’ı eklemişlerdir. Yani katmışlardır ve böyle de söylüyorlar...
Âşık Vahap Alkan’ın ‘Etek Sarı’ diye bilinen türküsünde de katma vardır.
Bir gömlek almıştım kolu düğmeli
İnsan sevdiğine boyun eğmeli
Sevince de deste başı sevmeli
Kurban olam Arguvanlı geline
Bu dörtlüğün son iki dizesi “Deli (soyha) gönlüm çirkine bel bağlama/Sevdiğim yar Malatya’yı (Arguvan’ı) değmeli” biçiminde de yinelenerek söylenir.
Türkünün Arguvan ağzı ile ilgisi olmayan ağızlarda-biçimlerde söylendiğini görüyoruz.
“Etek sarı sen etekten sarısan
Kurban olam Beydağı’nın karısan
Sordum o güzele kimin yarısan
Ben sormadan dolu gibi dökiyi” 1
Bu durumda da başka ağızlardan sözcükler katılmıştır.
Ahmet Dinç’ten Açıklama
Abi çok harika, eline sağlık. Ben aslında bu katma meselesine yıllardır kafayı takmışım meğer, ancak bu takıldığım şeyin katma olduğunu bilmeden...
Çok türkü dinlediğim için, birçok türküde sözlerin değiştirildiğini, yerine söyletenin ya da düzenleyenin keyfine göre başka kelimeler, hatta cümleler konulduğunu, öyle ki youtube'dan dinlediğim bir yeni nesil Anadolu rock türküde Âşık Veysel'in türküsünün sözlerinin bile değiştirildiğini, ekleme yapıldığını görmüştüm...
Bir öneride bulunabilirim: Katmalar, usta ozanlar tarafından yapılınca türküye bir renk, yenilik, güç katabiliyor. Ancak günümüzde önüne gelen bunu yapıyor ve bu da genel olarak türkü varlığımıza, mirasımıza zarar veriyor. İş aşırıya kaçırılıp, türkünün aslı yok ediliyor. Yunus, Karacaoğlan, Şah Hatayi, Nesimi gibi birçok ulu ozanın şiirlerinin/ türkülerinin başına bu geliyor. Bazı sözleri bu çağın diline uyarlama, türküyü/şiiri bu devirde olmayan bazı kabul/ret sınırları içine çekme, hatta belki düzenleyenin ya da kişisel tercihine göre yapılıyor. Bu durum usta ozanlarca yapılınca belki bir yere dek kabul edilebilir. Ancak zararları, getirisinden çok: Türkünün/şiirin aslı bozuluyor, yazıldığı/ söylendiği çağın ruhunu tam yansıtmaktan uzaklaştırılıyor, hatta türkünün/ şiirin kime ve hangi yöreye ait olduğu bile belirsizleşiyor. 2
Arguvan Türküleri Kitabımızda Bağlantılar ve Katmalar Üzerine
Bu bölümde Hüseyin Şahin ile birlikte hazırladığımız Arguvan Türküleri/Halk Bilimsel Bir Araştırma kitabımızda katmalar ile ilgili bölümler ve açıklamalara yer alacak.
“Haydi” sözcüğünün son hecesinin (di), bazı söyleyişlerde sözcüğün yerini tuttuğu olur.
“Di gel di gel zalım oy”
“Di geç elin kızı senden yar molur”
“Di hayın yeri”
“Di yeri yeri de hâldan anlamaz”
“Di zalım zalım”
“Di” yerine “de” kullanıldığı da olur.
Bu değişimler daha çok katmalarda yer almaktadır. 3
Değişimler, dönüşümler, katmalar, çıkmalar sözcüklerin kendine özgü bir yapıya kavuşmasını sağlamaktadır. Bu da Arguvan ağzının genel özellikleri olarak belirginleşir. 4
Türkülerde dize, beyit, dörtlük ve şiir bütünlüğü dışında, okuyanlar tarafından katılan sesler vardır. Bu sesler bağlantılar ve katmalar olup; harf, hece, sözcük, cümle, dize ya da dizeler biçiminde türkü girişinde, dörtlük ve dize başlarında, dizelerden/dörtlüklerden sonra, dizelerde, sözcükler arasında bulunur. Uzun havalarda daha çok olmasına karşın kırık havalarda ve karma havalarda da rastlanan bağlantılar ve katmalar; unutma, yineleme, pekiştirme, hitap etme gibi nedenlerle ifade zenginliği ve bütünsellik kazandıran öğelerdir.
Girişlerdeki katmalar daha çok iniltili bir seslenişle başlar. Hatta söyleyenleri coşturmak amacıyla da katmalar yapılır ki; bu bir tür ‘yol gösterme’ biçimidir.“Teeeee-y”, “Ah amaaaan”, “Hı hıııı”, “Öleeeem”, “Ooooy”, “Adaaaam” gibi…
Dörtlük ya da dize başlarında da girişlerdeki gibi katmalara rastlanır. Dizelerden/dörtlüklerden sonraki katmalar çok sayıdadır. Yalnız bir ya da iki sözcükten oluşabildiği gibi bir, iki, üç, dört ve daha çok dizeden oluşan katmalar da vardır. 5
Sözcük aralarındaki katmalar vurgulama, pekiştirme ve yineleme amaçlıdır.
Senden oldu -guzu guzu- senden oldu
Faydası olmadık -da- şöyle bir yârin
Yalınız yolladım -amon (6 kez yineleme) - telli durnayı
Bazı katmalar türkü ile özdeşleşerek ‘türkü adı’ olmuştur.
Kör Kader:
Bağlarına inemedim gazelden-Kör kader
Gide gide yollar senden usandım-Kör kader
Sunam:
Bir gün şu dünyadan göçüp gidersem-Sunam sunam kölen olam
Ülger Doğmasın:
Ben bu yaylaları yaylayamadım
Suları soğuktu da boylamadım
Ülger doğmasın-Sebep oğmasın
Ülkemizin bazı yörelerinde özellikle ağıtlar ve kına türkülerinde birlikte söyleyiş (Koro) vardır. Arguvan yöresi uzun havalarının ise hemen hepsi zaman zaman birlikte söylenebilmektedir. Bu birliktelik daha çok bağlantılar/katmalarda görülür. Toplulukta bulunanlar birkaç saniye farkla katılırlar ve içgüdüsel olarak birliktelik sağlanır; öz bozulmadığı gibi bir tür “kanon” oluşturulur. “Söylemesi senden, ‘tehöğ’ demesi benden” diye halk arasında bilinen söz, halkın katmalara katılma özelliğini gösterir. Bu söz ile “Sen türküyü söyle, ben katmalarda eşlik ederim” denilmek istenir. Diğer yandan, Arguvan havası söylenilmesini isteyenler, “Amanı bol olsun” derler. Türküleri tam olarak bilmeyenler daha çok katmalara katılırlar. Arguvan türkülerini, bağlantılar/katmalar yönünden ülkemizde en zengin türküler olarak değerlendiriyoruz. Halkın kendisini yeniden yeniden türkülere katmasının önemli bir örneğidir Arguvan ezgileri.
Ne demişti ozan? “Ah çekmezsem bu dert beni öldürür.” “Ah” ile “aman” var oldukça türkülerimiz de var olacaktır ve bunları yapısında barındıracaktır. Çünkü bağlantılar ve katmalar, halkımızın duygu ve düşüncelerinin türkülerle birlikte çeşitli seslerle dışavurumunun bir göstergesidir. “Ölem ölem” denilirken bir rahatlama isteği vardır. “Zalım zalım” denilirken kin tutulmaz. “Gel de dutku salacamın ucundan/Düğün bayram gibi savalar beni” derken affedicilik vardır. 6
Katmalar konusunda ise, Arguvan türküleri daha zengindir. Uzun soluklu katmanlarda yinelemeler oldukça boldur. 7
Ek sözcükler (katmalar) Barak havalarında kullanılsa da pek zengin değildir. Paralellik gösteren “Aman”, “Ah” “Ölem” “Adam” “Oooy” “Zalim” gibi sözcüklerdir. “Neneyli” ve “Tama” (n) çok kullanılır (M. TEMİZ: 14 Eylül 1998 Görüşme Notları). Belirlemelerimize göre Barak ezgilerinde daha başka katmalar da bulunmaktadır. Ancak, Arguvan ezgileri ile benzerlik gösterenleri örnek olarak vermek istiyoruz:
“Aman (amaaan),” “Amanın”, “Oy oooy” “Ooooy”, “Öldüm aman aman”, Vay felek”, Leleyle leleyel leleyle”, “Yine garip yârim leleyle”
İkilemli katmalar: “Aman eller-Nolur eller”, “Aman eller-zalim eller”, “Yanasın aman-Ölesin aman” 8
Bazı dörtlüklerde anlam katmalara yüklenmiştir.8
Bir, iki, üç, dört, beş ve daha çok dizeli katmalar vardır. Bunlar, var olan katma sözcük ya da dizelerinin yinelenerek ve bir araya getirilerek artırılması yoluyla oluşturulmuştur. Bazı katmalar türküler ile özdeşleşmiş ve türkü adı olmuştur. Kör Kader, Sunam, Kirvem Nolur, Ülger Doğmasın gibi...
Katmaların zaman zaman ezgi sözlerindeki uyaklarla bütünleştiği, zaman zaman da uyak bütünlüğünün dışına çıkıldığı görülür. Ancak bu, ezgi yönünden katmalara bağımsızlık kazandırmaz. Türküleri söyleyenlerin yanında bulunanlardan türkü sözlerini bilenler türküye bazı yerlerinde katılırken, bilmeyenler bağlantılara katılırlar ve coşkuyu artırmak amacıyla, “Tehöööğ”, “Teeey” gibi katmaları dile getirirler. Bazen de “Ah amaaan”, “Hı hııı”, “Iııı” gibi seslenişlerle bir tür ‘yol gösterme’ davranışında bulunurlar. Özetle; bağlantılar ve katmalar, halkın duygu ve düşüncelerini türkülerle birlikte çeşitli seslerle-sözlerle dışavurumunun bir göstergesidir. 9
Profesör Doktor İlhan Başgöz 2008 yılında Türkü adlı kitabında Arguvan türküleri kitabımızda geçen katmalar la ilgili değerlendirme yapmıştı bu bölümden çok yararlandığını belirtmişti. 10
1 Konuyla ilgili olarak bkz: Süleyman ÖZEROL: “Etek sarı sen etekten sarısın”, https://blog.milliyet.com.tr/-etek-sari--sen-etekten-sarisin--/Blog/?BlogNo=449591
2 Ahmet DİNÇ: 1 Kasım 2025 tarihli yazışmamızdan.
3 Arguvan Türküleri/Halkbilimsel Bir Araştırma, Ankara 2023, s.25
4 Adı geçen yapıt, s.27
5 A.g.y. s.35
6 A.g.y: s.36
7 A.g.y: s.181
8 A.g.y: s.190
8 A.g.y: s. 275
9 A.g.y: s. 648
10 S. ÖZEROL: Türkü: Şiir ve Müziğin Kucaklaşması https://incedusunceler.wordpress.com/2008/08/10/turku-siir-ve-muzigin-kucaklasmasi/